Ik herinner me de onlangs overleden acteur John Hurt het meest in zijn rol als Winston Smith in de schitterende, maar beklemmende film 1984, naar het even schitterende als beklemmende boek van George Orwell.

John Hurt als Winston Smith in de film 1984

Het is inmiddels een cliché (want de verkoop van het boek heeft een enorme opleving en staat op dit moment zelfs op 1 in de Amazon Best Sellers), maar George Orwell’s visie op de maatschappij is meer en meer waarheid geworden.

Het keerpunt in het leven van George Orwell kwam toen hij in 1936 naar Barcelona ging om in de Spaanse Burgeroorlog te vechten tegen het fascisme. Hij schreef in zijn memoires, Homage to Catalonia (1938):

“Het was de eerste keer dat ik ooit in een stad kwam waar de arbeidersklasse aan de macht was” … “Ik herkende het meteen als een stand van zaken die waard is om voor te vechten.”

Orwell bracht 115 meestal natte en vooral koude dagen door in wat een vriend omschreef als “een komische opera met af en toe de dood.”.  Naar men beweert vocht Orwell in die oorlog totdat de kogel van een sluipschutter zijn keel doorboorde. Tijdens de korte sprakeloosheid (een stemband was verlamd), was hij gevrijwaard om te vechten en was hij alleen getuige van de meedogenloze onderdrukking van de Arbeiderspartij van de Marxistische Eenheid door de communisten. Later, gefrustreerd door de linkse Engelse pers in de pogingen om te vertellen wat er werkelijk gebeurde in Spanje, merkte hij op:

“Dit soort dingen is beangstigend voor mij, want het geeft me het gevoel dat het begrip van de objectieve waarheid aan het uitdoven is op de wereld. Leugens zullen deel gaan uitmaken van de geschiedenis.”

Orwell schreef ook (in Looking Back on the Spanish War, 1943):

“De Nazi-theorie ontkent nadrukkelijk en specifiek dat zoiets als ‘de waarheid’ bestaat. Er is bijvoorbeeld niet zoiets als ‘de wetenschap’. Er is slechts ‘de Duitse wetenschap’, ‘joodse wetenschap’ etc. Het impliciete doel van deze gedachtegang is een wereld als nachtmerrie waarin de leider, of een heersende kliek, niet alleen de toekomst regelt, maar ook het verleden. Als de leider zegt van een bepaalde gebeurtenis: ‘Het is nooit gebeurd’ – nou ja, dan is het nooit gebeurd. Als hij zegt dat twee plus twee samen vijf is – nou, dan is twee plus twee voortaan vijf. Dit vooruitzicht beangstigt me veel meer dan bommen – en na onze ervaringen van de afgelopen jaren is dat niet zo’n frivool statement”.

In 1949 scheef Orwell in zijn boek 1984:

“De partij zei je dat je het bewijs van je ogen en oren moest verwerpen. Het was hun laatste, meest essentiële opdracht … en als alle anderen de leugen die de partij had opgelegd aanvaarden, indien alle verslagen hetzelfde verhaal vertelden, dan is de leugen doorgegeven in de geschiedenis en waarheid geworden”.

Wat me het meest is bijgebleven van 1984 is het plotselinge besef dat alles wat men in Eurazië krijgt te zien, horen en lezen wellicht niets met de waarheid te maken heeft, maar slechts “alternatieve feiten”, en dat beheersing van de taal ook controle op de bevolking bewerkstelligt. Dat zien we niet alleen in het Amerika van Trump, maar ook in het Nederland van Rutte, Roos, Baudet en Wilders. Het meest bekende en sprekende voorbeeld is wellicht de rol van Rutte in de “bonnetjesaffaire“, maar de andere heren hebben ook een beste reputatie in de feiten naar hub hand te zetten.